აღზრდილები

კონსტანტინე გამსახურდია

ბიოგრაფია

ბავშვობა

კონსტატინე გამსახურდია დაიბადა 1893 წელს (ზოგი ცნობით 1891 წელს) სოფელ ძველ აბაშაში სიმონ გამსახურდიასა (1836-1906) და ელისაბედ (ლისა) თოფურიძის (თოფურიას) (?-1928) ოჯახში. კონსტანტინე სიმონის ბოლო, მეცხრე შვილი იყო. მის აღზრდაში დიდი წვლილი მიუძღვის მის გადია ეკაიას. ანბანი მან სოფლის სამრევლო სკოლაში ისწავლა. მოგვიანებით მამამ შვილები კონსტანტინე და ვანო ძველი სენაკის სააზნაურო სკოლაში მიაბარა. კონსტანტინემ სკოლა 1904 წელს დაამთავრა. ამის შემდეგ მამამ ქუთაისში წაიყვანა და ძმასთან ერთად ქუთაისის გიმნაზიაში ჩარიცხა, რის შემდეგაც კონსტანტინე აბაშაში მხოლოდ არდადეგებზე ჩადიოდა.

ევროპაში

კონსტანტინე გამსახურდიამ 1911 წელს დაამთავრა ქუთაისის სათავადაზნაურო გიმნაზია. სწავლობდა პეტერბურგის, კენიგსბერგის,ლაიფციგის, მიუნხენის, ბერლინის უნივერსიტეტებში. 1913 წლის გაზაფხულზე კ.გამსახურდია იძულებული ხდება დროებით სამშობლოში დაბრუნდეს. კიტა აბაშიძის მზრუნველობით ამჯერად მას შავი ქვის მრეწველთა სტიპენდია დაენიშნა და 1913 ოქტომბრიდან 1914 წლის მარტამდე სწავლობს მოსკოვის უნივერსიტეტის ისტორია-ფილოლოგიის ფაკულტეტზე. 1914 წლის ზაფხულში მწერალი სწავლის გასაგრძელებლად გერმანიაში გაემგზავრა და თავისუფალ მსმენელად შევიდა იქაურ უნივერსიტეტში. გერმანიაში გატარებული დრო იყო უმნიშვნელოვანესი პერიოდი მწერლის ცხოვრებაში, რამაც არსებითად განსაზღვრა მისი მომავალი შემოქმედებითი მიზანსწრაფვა. ამ დროისათვის კონსტანტინე გამსახურდიას უკვე აქვს დაწყებული აქტიური შემოქმედებითი მოღვაწეობა. მისი, ლექსები, წერილები და თარგმანები იბეჭდებოდა ქართულ პრესაში. ასევე თანამშრომლობდა გერმანულ პერიოდიკაში.

გერმანიაში, მიუნხენის უნივერსიტეტში სწავლის პერიოდში, მწერალი პირადად გაეცნო და დაუმეგობრდა თომას მანს. 1914 წელს, პირველი მსოფლიო ომის დაწყების გამო, კ.გამსახურდია დააპატიმრეს და საკონცენტრაციო ბანაკში მოათავსეს. ის თითქმის ერთი წელი იყო დაპატიმრებული, შემდეგ კი თომას მანის დახმარებით გაათავისუფლეს და კვლავ მისცეს გერმანიაში სწავლის უფლება. 1916 წელს კონსტანტინე გამსახურდიამ სწავლა გააგრძელა ბერლინის უნივესიტეტში , სადაც მხოლოდ რამდენიმე თვე დარჩა. იმავე წლის ბოლოს იგი დაბრუნდა სამშობლოში, აქტიურად ჩაება ლიტერატურულ და პოლიტიკურ საქმიანობაში.. მან მუშაობა დაიწყო გაზეთ ,,სახალხო საქმის" რედაქციაში, 1918 წელს გამოსცა ჟურნალი "პრომეთე", რომლის ირგვლივაც შემოიკრიბა ქართული მწერლობისა და მეცნიერების თვალსაჩინო წარმომადგენლები. იგი იყო მწერალთა კავშირის ერთ-ერთი დამფუძნებელთაგანი.

1918 წლის სექტემბერში კ,გამსახურდია კვლავ გერმანიაში დაბრუნდა და დაიწყო მუშაობა საქართველოს გერმანიის საელჩოს ატაშედ. 1919 წელს ჩააბარა გამოცდები ბერლინის უნივერსიტეტში და მიიღო უფლება უნივერსიტეტის დამთავრების დიპლომის ასაღებად დაეცვა ნაშრომი, რის შედეგადაც მიენიჭა ფილოსოფიის დოქტორის ხარისხი. სადიპლომო ნაშრომის თემა იყო: ,,საქართველოს მეფე ერეკლე მეორე".1919 წელს დაამთავრა ბერლინის უნივერსიტეტი. მოიპოვა ფილოსოფიის დოქტორის ხარისხი. აქტიურად მონაწილეობდა ევროპაში ჩამოყალიბებული „საქართველოს განმათავისუფლებელი კომიტეტის“ მუშაობაში.ჰამბურგში 3000-მდე ტყვედყოფილი ქართველი შეკრიბა და სამშობლოში წამოიყვანა მის მიერვე დაქირავებულ ხომალდ „ქრისტიანიათი“, თან ჩამოიტანა მედიკამენტები, პირველი რადიოდანადგარი. გერმანიაში ყოფნის პერიოდში გამსახურდიამ გააგრძელა აქტიური შემოქმედებითი საქმიანობა, დაწერა არაერთი მხატვრული ნაწარმოები, წერილები, გერმანულ პრესაში გამოაქვეყნა სტატიები და თარგმანები.

1920 წელს მწერალი სამშობლოში დაბრუნდა და ჩაება როგორც ლიტერატურულ, ისე საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ საქმიანობაში. 1922 წელს კონსტანტინე გამსახურდიამ გამოსცა ჟურნალი ,,ლომისი" გ.ტაბიძესთან და ლეო ქიაჩელთან ერთად, 1922-1923 წლებში- ჟურნალი ,,ილიონი", 1923 წელს კი- ,,საქართველოს სამრეკლო" და ,,ქართული სიტყვა". საბჭოთა ხელისუფლებასთან დაპირისპირებულ ქართველ პატრიოტ მწერლებთან ერთად ოციან წლებში მწერალმა შექმნა ,,აკადემიური ასოციაცია".1923 წელს კ.გამსახურდია რამდენიმე თვით გაემგზავრა პარიზში და სორბონის უნივერსიტეტში მოისმინა ლექციები. მალევე დაბრუნდა სამშობლოში და მუშაობა დაიწყო თბილისის უნივერსიტეტში და განაგრძო სარედაქციო-საგამომცემლო საქმიანობა. თუმცა ხელისუფლებამ გამოაძევა ის უნივერსიტეტიდან, დახურა მისი რედაქტორობით გამომავალი ,,ილიონი" და ,,საქართველოს სამრეკლოც". ამას მოჰყვა 1924 წელს მისი დაპატიმრება, თუმცა მალე გაათავისუფლეს.

დაბრუნება

1926 წელს მწერალი მესამედ დააპატიმრეს ,,შპიონაჟის" ბრალდებით და მიუსაჯეს საკონცენტრაციო ბანაკში 10 წლით გადასახლება. 1927 წლის დეკემბერში რეპრესირებული მწერალი ავადმყოფობის გამო პატიმრობიდან გაათავისუფლეს და სამშობლოში დაბრუნების უფლება მისცეს. 1926 წელს კონსტანტინე გამსახურდიას დაპატიმრებას წინ უძღვოდა მისი გამოსვლა საქართველოს მწერალთა პირველ ყრილობაზე,, სადაც მან გაილაშქრა საბჭოთა ხელისუფლების პოლიტიკის წინააღმდეგ. ამ გამოსვლის გამო მას უწოდეს ,,შინაური ემიგრანტი". 1931 წელს მწერალთა ფედერაციამ კონსტანტინე გამსახურდია თავისი ორგანიზაციის რიგებიდან ერთხმად გარიცხა. მწერალთა ფედერაციის 1931 წლის 17 მაისის ოქმიდან ვკითხულობთ: “კონსტანტინე გამსახურდია ცნობილია, როგორც რეაქციონერი და ანტისაბჭოთა მწერალი, რომელიც ამ ათი წლის განმავლობაში განუწყვეტლივ იბრძვის მხატვრული პროდუქციით და ზეპირი გამოსვლებით ფეოდალიზმის თავადაზნაურული იდეოლოგიის შოვინიზმის და “შავი ჩოხის” ტრადიციის დასაცავად, თავისი გამოსვლებით მან არაერთხელ საბჭოთა საზოგადოებრიობის ზიზღი და სიძულვილი დაიმსახურა. ხსენებული რეაქციონერი მწერალი თანადროულობისათვის პოლიტიკურად მავნე მხატვრულ ნაშრომებს აქვეყნებს და თავის პოლიტიკური მავნებლობით ამაყობს მწერლობაში და საბჭოთა საზოგადოების წინაშე”.

ბოლო წლები

კონსტანტინე გამსახურდიამ შექმნა ჟანრობრივად მრავალფეროვანი შემოქმედებითი მემკვიდრეობა, რომელსაც ფასდაუდებელი მნიშვნელობა აქვს ჩვენი ლიტერატურის ისტორიაში. იგი პროზის დიდოსტატია, ასევე განუზომლად დიდია მისი ღვაწლი ქართული კრიტიკის, პუბლიცისტიკის, ესეისტიკის, პოეზიის, მთარგმნელობითი ხელოვნების, ისტორიულ-ფილოსოფიურ მეცნიერებათა განვითარების თვალსაზრისითაც. 1944 წ. აირჩიეს საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის წევრად. 1965 წელს ტეტრალოგიისათვის „დავით აღმაშენებელი“, მიენიჭა შოთა რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო პრემია. გამსახურდიას ნაწარმოები თარგმნილია მრავალ ენაზე. ის დაჯილდოებულია ორი ლენინის ორდენით, სხვა ორდენებითა და მედლებით. გარდაიცვალა 1975 წელს. დაკრძალულია თბილისში,კოლხური კოშკის (თავისი სახლის) ეზოში. 2008 წლის 5 მარტიდან კონსტანტინე გამსახურდიას პირადი არქივი ინახება საქართველოსხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში^[1].

შემოქმედება

პირველი ნაწარმოებები

გამსახურდია სხვა მწერლებთან ერთად

პირველი ლექსი გამოაქვეყნა 1909 წ. წერდა კ. აბაშისპირელის ფსევდონიმით. მისი პირველი ლექსები და კრიტიკული წერილები 1914 წელს დაიბეჭდა. 1922 წლიდან რედაქტორობდა „აკადემიური მწერლობის კავშირის“ ჟურნალებს: „ილიონი“, „ლომისი“, „საქართველოს სამრეკლო“. ადრეულ ლირიკასა და ნოველების პირველ კრებულში „ქვეყანა, რომელსაც ვხედავ“, 1924) თავი იჩინა გამსახურდიას ექსპრესიონისტულმა მსოფლგანცდამ. ამ ეტაპზე მწერლისათვის არსებობს ერთი რეალობა, რომელიც ხელოვანის სულში აღმოჩენილი და გარდაქმნილი სინამდვილეა. ფსიქოლოგიზმიშენაცვლებულია ანტიფსიქოლოგიზმით. „ზარები გრიგალში“ (1924) რწმენაშერყეული ადამიანის აპოთეოზია: საკუთარმა მოწოდებამ მისი უფერული სიცოცხლე დიდ ვნებად აქცია, ზნეობრივ ექსტაზს აზიარა და შემდეგ ფიზიკურად გაანადგურა. სოციალურ – ზნეობრივი ხასიათის ნოველებშიც კი გამსახურდიას გმირი ბუნებაში უფრო მკვიდრად გრძნობს თავს, ვიდრე საზოგადოებაში („ქოსა გახუ“,1927-1929; „ტაბუ“, 1925-1927; „ხოგაის მინდია“, 1937).ნოველაში „მკვდართან შეხვედრა“ (1919) ქართულ მწერლობაში პირველად იქცა დამოუკიდებელ პრობლემად ადამიანის, პიროვნების გაუცხოების საკითხი. პიროვნება დათრგუნულია გარეშე საგნების მოზღვავებით. ადამიანები არაკომუნიკაბელურნი არიან. ისინი ვერ შველიან ერთმანეთს. მკვეთრად გამოხატული დეკადენტური ესთეტიზმით ხასიათდება „პორცელანი“, „ლილ“ (1922), „ქალის რძე“ (1929). მძლავრი ეროვნულ-მოქალაქეობრივი თვალსაზრისი ასაზრდოებს ნოველებს „ფოტოგრაფი“ (1919), „ტაბუ“, „მშვენიერება“.

სოციალური რომანები

ეროვნული სულისკვეთება, მასთან დაკავშირებული პრობლემატიკა გასდევს გამსახურდიას პირველ რომანსაც, „დიონისოს ღიმილი“ (1925). კონსტანტინე სავარსამიძის სახით ნაჩვენებია ზნეობრივი ტრაგიზმი XX ს. 10-იანი წლების ახალგაზრდა ქართველი ინტელექტუალისა, რომელმაც ეროვნული იდეალები მშობლიურ წიაღში კი არ განავითარა, არამედ დასავლეთის საგანმანათლებლო ცენტრებში და ამ იდეალებსა და მაშინდელი საქართველოს სინამდვილეს შორის წარმოჩენილი უფსკრულის პირისპირ აღმოჩნდა. მითოსური დიონისეს სახე რომანში კონსტანტინე სავარსამიძის ესთეტიკურ – ზნეობრივი ნიღაბია. „დიონისოს ღიმილი“ ექსპრესიონისტული პროზის ნომუშია. თანამედროვე ეროვნულ ნიადაგს მოწყვეტილი გმირის სახეს და მასთან დაკავშირებულ პრობლემატიკას ავითარებს, ოღონდ გაცილებით უფრო ღრმად, თარაშ ემხვარი – ტრილოგიის, „მთვარის მოტაცების“ (1935-1936) მთავარი გმირი. ეს ნაწარმოები დიდმნიშვნელოვანი მოვლენა იყო ქართულ ლიტერატურაში მაღალმხატვრული პანორამული სოციალური რომანის დამკვიდრების თვალსაზრისით. მთავარ გმირთან დაკავშირებული ძირითადი სიუჟეტური ხაზი არსებთად გვიჩვენებს ძველის მეთოდურ ნგრევას, საზოგადოების სხვადასხვა ფენის ურთიერთობათა რევოლუციურ გარდაქმნის სიმძაფრესკოლექტივიზაციის პერიოდში; მწვავედ წარმოაჩენს ძველი არისტოკრატიის პრობლემას; ინდივიდუალისტური კულტურის შეუთავსებლობას ახალ კოლექტივისტურ ნებასთან. თარაშ ემხვარი არ თანაუგრძნობს ახალ ცხოვრებას, ვერ პოულობს მის თანმხვედრ გზას და იღუპება. ავტორმა მისი დაღუპვა მთვარის (უძველესი ქართული წარმართული ღვთაება) მოტაცებას შეუდარა; ამასთან, გაბედულად დააყენა საკითხი იმის შესახებ, რომ წაქცეული ათასწლოვანი კულტურა მხოლოდ განადგურებისა და შეჩვენების ობიექტად არ უნდა ქცეულიყო.

ისტორიული რომანები

გამსახურდიას სამწერლო დიდება მნიშვნელოვანწილადაა დაკავშირებული ისტორიული რომანის ჟანრთან. რომანი „დიდოსტატის მარჯვენა“ (1939) გამსახურდიას შემოქმედების მწვერვალია. ავტორისეულ ჩანაფიქრს საფუძვლად უდევს სვეტიცხოვლის მშენებლობის ნახევრად ლეგენდარული ისტორია. ნაწარმოების მხატვრული კონცეფცია ხორციელდება მეფე გიორგი I-სა და სვეტიცხოვლის ხუროთმოძღვრის, კონსტანტინე არსაკიძის მხატვრულ სახეთა გახსნითა და შეპირისპირებით. გიორგი პირველი შინააშლილობის დათრგუნვის გზით მტკიცე პოლიტიკური ერთმმართველობის დამკვიდრების გამოხატულებაა. არსაკიძე შემოქმედებითი პოტენციის,ხელოვნებისა და შრომის დიდ თემას განასახიერებს. სვეტიცხოველი ერის სულიერ-ზნეობრივი და ესთეტიკური იდეალების მატერიალიზებული სიმბოლოა.

გამსახურდიას ისტორიული ტეტრალოგია „დავით აღმაშენებელი“ ფართო ტილოა, რომელიც მხატვრული ასახვის ობიექტად აქცევს არა მარტო XI-XII საუკუნეების აღზევებული საქართველოს საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ცხოვრებას, არამედ ახლო აღმოსავლეთში, იმხანად მიმდინარე მძაფრ ისტორიულ, პოლიტიკურ, ეროვნულ, რელიგიურ და სამხედრო ძვრებს. რომანისტი გვიჩვენებს ქართული სახელმწიფოს მნიშვნელობას ახლო აღმოსავლეთის პოლიტიკურ ცხოვრებაში; კავკასიის სხვადასხვა ეროვნების ხალხთა მონაწილეობას სელჩუკთა წინააღმდეგ ქართველთა ბრძოლაში.

გამსახურდიას სახლი აბაშაში

როგორც საბჭოთა ეპოქის ბევრი მწერალი, გამსახურდიაც ცდილობდა კეისრისათვის კეისრისა მიეცა და ღმერთისთვის ღმრთისა გადაეხადა. 1937 წელს ჟურნალ “მნათობში” დაიბეჭდა რომან “ბელადის” პირველი ნაწილი. მაგრამ შემდეგ ეს ნაწარმოები აღარ გაუგრძელებია. რომანში „ვაზის ყვავილობა“(1955), რომელიც მან სტალინს მიუძღვნა, გამსახურდია კიდევ ერთხელ მიუბრუნდა თანამედროვეობის თემას. მასში ასახა საკოლმეურნეო სოფლის ცხოვრება 30-40-იან წლებში. კერძოდ, ის პერიოდიც, როცა საბჭოთა ხალხმა სამამულო ომი გადაიტანა.

სხვა ნაშრომები

გამსახურდიას კალამს ეკუთვნის აგრეთვე პირველი თანამედროვე ისტორიულ-ბიოგრაფიული რომანი ქართულ ენაზე – „გოეტეს ცხოვრების რომანი“ (1934). აღსანიშნავია, გამსახურდიას ესეები ქართველ, რუს, სომეხ თუ დასავლეთ ევროპელ კლასიკოსთა ცხოვრებასა და შემოქმედებაზე. თარგმნა გოეთეს „ახალგაზრდა ვერთერის ვნებანი“, დანტეს „ღვთაებრივი კომედია“ (I ნაწილი - „ჯოჯოხეთი“ კ. ჭიჭინაძესთან ერთად თარგმნა), რემარკის „დასავლეთის ფრონტი უცვლელია“, უოლტ უიტმენის ლექსები და სხვ.

სტილი

თავის ისტორიულ რომანებში გამსახურდია ფართოდ იყენებს არქაულ ენობრივ ნიღაბს სიძველის კოლორიტის, განცდის შესაქმნელად. ასეთი მხატვრულ – ენობრივი პოზიცია ავტორს თანამედროვე ქართული მწერლობის საერთო ტენდენციად კი არ მიაჩნია, არამედ საკუთრივ ისტორიული რომანის პრინციპად. თუმცა გამსახურდიას თანამედროვე თემატიკაზე შექნილი ნაწარმოების თავისებურმა ენობრივმა მანერამაც გამოიწვია აზრთა მძაფრი სხვადასხვაობა.

ბიბლიოგრაფია

რომანები

·         დიონისოს ღიმილი (1925)

·         გოეთეს ცხოვრების რომანი (1930)

·         მთვარის მოტაცება (1935—1936)

·         ევროპა გალიაში (1937, დაუსრულებელი)

·         ბელადი (1938—1939, დაუსრულებელი)

·         დიდოსტატის კონსტანტინეს მარჯვენა (1939)

·         დავით აღმაშენებელი(1946—1958, გამოიცა 1962 წელს)

·         ვაზის ყვავილობა (1956)

·         თამარ (დაუსრულებელი)

რჩეული მოთხრობები და ნოველები

·         მშვენიერება

·         ქოსა გახუ

·         ფოტოგრაფი

·         ლილ

·         პორცელანი

·         ჯამუ

·         დამსხვრეული ჩონგური

·         დათვი

·         ამბავი ხუთასი ბოლნისელისა

·         დიდი იოსები

·         ხოგაის მინდია

·         სიბრძნე სიცრუისა

·         ქალის რძე

·         კლარა

·         გამოუყენებელი ბინოკლი

·         ვერცხლის ბეჭედი

·         მტრების მეგობრობა

·         ქართული ჩაბალახი

·         ნაპოლეონი

·         მკვდართან შეხვედრა

·         საათები

·         ზარები გრიგალში

·         დედავ, მისტიურო ქალო!

·         ტაბუ

რჩეული იგავები

·         ჯავშნოსანი და გუდურა

·         მელა და აქლემი

·         ძაღლი

·         ბუ და არწივი

·         ბაგრატ მეფე და მეწისქვილე

·         უნებლიე ქურდი

·         ჭადარი და კაკალი

·         გულუბრყვილო სპილო

რჩეული ნარკვევები

·         უკრაინის თემიდი

·         მკვდრეთით აღმდგარი ქვეყანა

რჩეული ესეები და წერილები

·         ქართველობა და უცხოეთის გენია

·         ციტატები

·         აპოლოგია რუსთაველისა

·         ლექცია ვაჟა ფშაველაზე (ვიდეო)

·         როგორ ვწერ?

·         წერილი ვაჟისადმი

·         ომი რუხთან

·         ღია წერილი გაზეთ „კომუნისტის” რედაქტორის დავით მჭედლიშვილისადმი

·         „კარგი ევროპელი“ (არტურ ლაისტი)

·         „ალექსანდრე აბაშელი“

·         ირაკლი აბაშიძე

·         საქართველოს საკითხი საზღვარგარეთ

·         ქართველობა და უცხოეთის გენია

·         „პოეზიის დღე“

·         ჩვენი კულტურ-პოლიტიკა

·         ქართველ მწერალთა კონფერენციაზე

·         DECLARATIA PRO MEA

·         გაორებული საქართველო

·         წერილი პატიმარი პოეტისადმი

·         სტენოგრამა

·         ღია წერილი სომხეთის მწერალთა კავშირის პირველი მდივნის ედუარდ თოფჩიანისადმი

·         ფრაგმენტი კონსტანტინე გამსახურდიას მოგონებებიდან

·         მაგიური შანდლები

·         მწერლის დღიურიდან

·         ღია წერილი ულიანოვ-ლენინისადმი

·         პასუხი

·         ვინ არის შოვინისტი?

·         ბარათები სიყვარულზე

·         რებეკა ვაშაძეს

·         რებეკა ვაშაძის დღიურები

·         ბარათები ნათელა გამსახურდიასადმი

ვიტალი უგრეხელიძე

ვიტალი (ტალიკო) უგრეხელიძე დაიბადა 1901 წელს ქუთაისში, იურისტ პლატონ უგრეხელიძისა და ვერა იაშვილის ოჯახში. პლატონ უგრეხელიძე მსახურობდა ქუთაისში საგუბერნიო სასამართლოს სამდივნოს მმართველად. უგრეხელიძეების ოჯახში თავს იყრიდა მაშინდელი მოწინავე საზოგადოება, მათ შორის, ხშირი სტუმარი ყოფილა აკაკი წერეთელიც. შვიდ ძმაში პატარა ტალიკო მეოთხე ვაჟი იყო. სწავლობდა ქუთაისის გიმნაზიაში. სკოლა ჯერ კიდევ დამთავრებული არ ჰქონდა I მსოფლიო ომი რომ დაიწყო. 14 წლის ბიჭი გაიპარა, მოხალისედ ჩაეწერა ჯარში და სანამ მშობლები სახლში დააბრუნებდნენ თურქეთის ფრონტზე ბრძოლებში მონაწილეობის მიღებაც მოასწრო. ქუთაისში ჩამოსვლის შემდეგ  წარმატებით დაასრულა გიმნაზია.

საქართველოს დამოუკიდებლობის წლებში ვიტალი უგრეხელიძე ჩაირიცხა ახლად დაარსებულ ქართველ ოფიცერთა სკოლაში, საარტილერიო განხრით. წითელი არმიის შემოჭრის დროს მეგობრებთან ერთად  ვიტალი უგრეხელიძეც მამაცურად იცავდა ქართული იარაღის ღირსებას. იგი ეკუთვნოდა კოჯრისა და ტაბახმელის გმირ დამცველ იუნკერთა ათასეულს. დამარცხების შემდეგ იუნკერები ეროვნულ მთავრობას გაჰყვნენ უცხოეთში. დაბანაკებულები იყვნენ ქ. კონსტანტინეპოლში, საიდანაც ასი კურსანტი მარშალმა პილსუდსკიმ მიიწვია პოლონეთში სწავლის დასასრულებლად. ვიტალი უგრეხელიძემ წარმატებით დაამთავრა სამხედრო სკოლა, ლეიტენანტის ხარისხით ჩაირიცხა პოლონეთის არმიაში და გაიგზავნა რუსეთის ფრონტზე, სადაც თავი გამოიჩინა ბოლშევიკების წინააღმდეგ ბრძოლებში.

სამხედრო კარიერასთან ერთად ვიტალი უგრეხელიძე ლიტერატურულ საქმიანობასაც ეწეოდა. თანამშრომლობდა ემიგრანტულ გამოცემებთან. 1933–1937 წლებში იყო პარიზში გამომავალი ჟურნალ „მხედარის“ რედაქტორი. გარდა ამისა, მან საფუძვლიანად შეისწავლა სადოღე ცხენების მოშენებისა და გახედნის საქმე, გაიჩინა სადოღე ცხენების თავლა, მონაწილეობდა საერთაშორისო შეჯიბრებებში. 1930–იან წლებში მას ეკუთვნოდა არაბული ჯიშის ცხენი „კაშმირი“, რომელმაც მრავალ შეჯიბრში გაიმარჯვა. ვიტალი უგრეხელიძემ დაიმსახურა ოქროს ჯილდო  და საუკეთესო ცხენოსნის სახელი პოლონეთსა და ევროპაში. 

1939 წელს, როცა პოლონეთი გერმანიასთან ომში ჩაება ვ. უგრეხელიძე დაინიშნა მეშვიდე ცხენოსანთა ნაწილში და იბრძოდა, როგორც გერმანელი, ასევე საბჭოთა დამპყრობლების წინააღმდეგ. ბრძოლებში გამოჩენილი მხედრული მამაცობისთვის იგი პოლონეთის უმაღლესი სამხედრო ჯილდოთი - „ვირტუტი მილიტარის" ორდენით დაჯილდოვდა. ორი წელი გერმანელების ტყვეობაში გაატარა, როცა გაანთავისუფლეს კვლავ ჩადგა პოლონეთის სამსახურში, აღადგინა მე–17 მსროლელთა პოლკი და თავად ჩაუდგა სათავეში. აქტიურად იყო ჩაბმული წინააღმდეგობის მოძრაობაში. ადგენდა ტერორისტულ აქტებს და ხშირად თავად ანხორციელებდა. თავის სახლში აწყობდა წინააღმდეგობის მეთაურთა კრება–თათბირებს, აქვე მალავდა ებრაელებს და ამარაგებდა მათ ყალბი მოწმობებით. ასე გაგრძელდა ვარშავის 1944 წლის აჯანყებამდე.

ლონდონის მთავრობის დირექტივით აჯანყების მონაწილეებს კავშირი უნდა დაემყარებინათ საბჭოთა ჯარებთან და მისი კარნახით ემოქმედათ. ვიტალი უგრეხელიძემ იცოდა, რომ უარის შემთხვევაში მას სამხედრო სასამართლო ელოდა, მაგრამ მან მაინც უარი განაცხადა  საბჭოეთთან თანამშრომლობაზე. რეზისტანსის (წინააღმდეგობა) ხელმძღვანელობამ ანგარიში გაუწია მის დიდ დამსახურებას და განსაკუთრებული მისიით გააგზავნა გენერალ ანდერსთან, რომელიც იმ დროს თავისი ნაწილებით იტალიაში იბრძოდა. დაინიშნა ქ. გალიპოლში საჯავშნო ნაწილების ინსტრუქტორად. რეზისტანსში დიდი დამსახურების აღსანიშნავად, ანდერსის სამხედრო ნაწილების მთავარმა შტაბმა შესთავაზა მისი გვარისთვის მიემატებინა –„უგორსკი“, საომარი სახელი, რომელსაც ის შეთქმულების დროს ატარებდა.

ომის დამთავრების შემდეგ ვიტალი უგრეხელიძემ გასაბჭოებულ პოლონეთში დაბრუნება არ ისურვა და უგორსკის გვარით დასახლდა ინგლისში. უკვე ხანში შესულს თავიდან მოუხდა ცხოვრების დაწყება. მუშაობდა ქარხნებში მუშად, მძიმე ცხოვრება ჰქონდა, მაგრამ ლიტერატურული მოღვაწეობა არ შეუწყვეტია. წერდა სტატიებს, როგორც ქართულად, ისე პოლონურად. აქვეყნებდა ემიგრანტულ პრესაში. აქტიურად მონაწილეობდა პოლონეთის ემიგრაციის კულტურულ ცხოვრებაში.  პოლონურიდან ქართულად თარგმნიდა თავის საყვარელ ავტორებს. 1955 წელს ვ. უგრეხელიძეს მის მიერ თარგმნილი ნაწარმოებების ხელნაწერები ლონდონის პოლონური ბიბლიოთეკისთვის გადაუცია. 2010 წელს ბიბლიოთეკამ  539 გვერდიანი ქართული ხელნაწერი –ადამ მიცკევიჩის „პან თადეოზი ანუ უკანასკნელი თავდასხმა ლიტვაში“, მისი გამოქვეყნების მიზნით, ვარშავის უნივერსიტეტის აღმოსავლეთ ევროპის სწავლებათა ცენტრს გადასცა. თარგმანი წიგნად გამოიცა ცენტრისა და ოსსოლინსკების სახელობის ეროვნული ინსტიტუტის (Ossolineum) ძალისხმევით (ვარშავა, 2011). დღის სინათლეს ელოდება ვიტალი უგრეხელიძის სხვა თარგმანებიც.

ვიტალი უგრეხელიძეს მეუღლე პოლონელი იყო, რომელზეც 1934 წელს დაქორწინებულა. მათ ქალიშვილს სევდიას, ჰყავს ორი ვაჟი – მაიკლი და ენდრიუ. სევდია– დარეჯან უგრეხელიძე–ლუკაჩი რადიო „თავისუფლების“ მიუნჰენის რედაქციის თანამშრომელი იყო გასული საუკუნის 60–70–იან წლებში.

ვიტალი უგრეხელიძე გარდაიცვალა ლონდონში, 82 წლის ასაკში, 1983 წლის 15 იანვარს. მან დაიბარა მისი ფერფლი მდინარე ტემზაში ჩაეყარათ, იქნებ ოდესმე წყალმა  ჩემი სამშობლოს ნაპირებზე გამორიყოსო. მეუღლემ თხოვნა არ შეუსრულა, მისი ფერფლი ოჯახში ურნაში ინახებოდა და აი, 30 წლის შემდეგ,  პოლონეთის რესპუბლიკის საელჩოსა და ვარშავის უნივერსიტეტის ორგანიზებით ქართველი იუნკერისა და პოლონეთის არმიის მაიორ ვიტალი უგრეხელიძის ნეშტი საქართველოში ჩამოასვენეს და დიდი პატივით დაკრძალეს დიდუბის მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა პანთეონში.

დავით ჩხეიძე (მწერალი)

დავით მელიტონის ძე ჩხეიძე (ფსევდონიმი დია ჩიანელი) (დ. 1890, სოფ. დიმი, ბაღდათის რაიონი – 1937), ქართველი მწერალი.

ბიოგრაფია

1915 წელს დაამთავრა ხარკოვის უნივერსიტეტის ისტორიის-ფილოლოგიის ფაკულტეტი, რევოლუციური საქმიანობისათვის გადაასახლეს ბაქოში. 1915-1917 წლებში მასწავლებლად მუშაობდა ბაქოს გიმნაზიაში, 1917-33 წლებში მუშაობდა ქუთაისის ქალთა გიმნაზიაში, 1933-37კი ქუთაისის პედაგოგიურ ინსტიტუტში. 1933-34 იყო ქუთაისის თეატრის დირექტორი. მისი პირველი წიგნი - ნოველებისა და ლეგენდების კრებული „შემოდგომის ცრემლები“ 1918 წელს გამოქვეყნდა. დავით ჩხეიძის ძირითადი ნაწარმოები, რომანი „გიონ დარნა“ 1929 წელს გამოვიდა. თავის სიცოცხლეშივე გამოსცა პროზაული კრებული „ორბი“ (1933). თავკაცობდა ქუთაისის ლიტერატურულ ცხოვრებას, იყო საქართველოს მწერალთა კავშირის (1926-280), საქართველოს საბჭოთა მწერლების ფედერაციის (1928-320), საქართველოს საბჭოთა მწერლების კავშირის (1932-37) ქუთაისის განყოფილების თავმჯდომარე. დავით ჩხეიძეს ეკუთვნის პიესები: „ურაგანი“, „ბეთქილი“, „ბაილი“, „ნაირმალი“.^[1]

დავით დონდუა

დავით დარისპანის ძე დონდუა (დ. ძველი სტილით [3 ოქტომბერი], ახალი სტილით [15 ოქტომბერი], 1898, ქუთაისი, — გ. 1 მაისი 1958, თბილისი) — ქართველი გეოგრაფი დაპედაგოგი. საქართველოს სსრ სკოლის დამსახურებული მასწავლებელი (1945). ასწავლიდაქუთაისისა და თბილისის სკოლებში.

ბიოგრაფია

დავით დონდუა სხვადასხვა დროს მუშაობდა საქართველოს პედაგოგიკის სამეცნიერო-საკვლევ ინსტიტუტსა და მასწავლებელთა დახელოვნების ინსტიტუტში უფროს მეცნიერ თანამშრომლად, გეოგრაფიული კაბინეტის გამგედ, და ხელმძღვანელობდა გეოგრაფიის მასწავლებელთა გადასამზადებელ კურსებს. კითხულობდა გეოგრაფიული სწავლების მეთოდიკის კურსსთბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, თელავისა და გორის პედაგოგიურ ინსტიტუტებში. აქტიურად მონაწილეობდა სრულიად საქართველოს წერა-კითხვის უცოდინარობის სალიკვიდაციო საზოგადოების მუშაობაში.

იყო საქართველოს გეოგრაფიული საზოგადოების თავმჯდომარის მოადგილე (1940-1954). გამოქვეყნებული აქვს გეოგრაფიის დაწყებითი კურსის პროგრამები, მეთოდური წერილები, მეცნიერული შრომები. ხელმძღვანელობდა სასწავლო გეოგრაფიული რუკების ქართულ ენაზეგამოცემას, გეოგრაფიული ნომენკლატურის ქართული ტრანსკრიფციის დადგენას.

1926 წლიდან ქართული სკოლის დაწყებით კლასებში მისი სახელმძღვანელოთი („წყარო“), ისწავლებოდა გეოგრაფია და ბუნებისმეტყველება. ავტორია საბავშვო ზღაპრების სერიისა „სურათები-ზღაპრები“ (1916-1924).

დაჯილდოებულია „საპატიო ნიშნის“ ორდენითა და მედლებით.

თხზულებები

·         საქართველოს დედაქალაქი ტფილისი, ტფ., 1923;

·         ჩვენი მხარე ქართლი. მხარეთმცოდნეობითი ნარკვევი, ტფ., 1925;

·         სამხედრო გეოგრაფია, მისი არსი და თემატიკა, თბ., 1942;

·         როგორ ავგეგმოთ გარემო, თბ., 1943.

ლიტერატურა

·         ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 3, გვ. 619, თბ., 1978 წელი.

·         გარსევანიშვილი, ე., დავით დონდუა, თბ., 1978.

პლატონ შუშანია

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია

პლატონ გიორგის ძე შუშანია (დ. 17 ოქტომბერი, 1894, ქუთაისი — გ. 21 მარტი, 1971, თბილისი) — ქართველი მეან-გინეკოლოგი, საქართველოს მეცნიერების დამსახურებული მოღვაწე, პროფესორი.

ბიოგრაფია

ქუთაისის სათავადაზნაურო გიმნაზიის დამთავრების შემდეგ სწავლა განაგრძო ოდესის უნივერსიტეტის სამედიცინო ფაკულტეტზე, ხოლო1924 წელს დაასრულა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სამკურნალო ფაკულტეტი. ახალგაზრდობიდანვე ჩაება რევოლუციურ მოძრაობაში, 1917 წელს შევიდა პარტიის რიგებში და საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ ეკავა სხვადასხვა ხელმძღვანელი პარტიული თანამდებობები. 1928 წელს მუშაობა დაიწყო თბილისის სამედიცინო ინსტიტუტში სამეანო-გინეკოლოგიის კათედრაზე და მალე გაემგზავრა გერმანიაში, სადაც მუშაობდა გამოჩენილი მეცნიერის ო. შრედერის კლინიკაში. 1939 წელს დაბრუნდა სამშობლოში და დაინიშნა სამედიცინო ინსტიტუტის დირექტორად. აქვე განაგებდა სამეანო-გინეკოლოგიურ კლინიკას, რომელსაც სათავეში ედგა სიცოცხლის უკანასკნელ დღემდე.

მომდევნო წლებში მეცნიერი პირველი კლინიკური საავადმყოფოს დირექტორი იყო, სამამულო ომის პერიოდში ხელმძღვანელობდა ევაკოჰოსპიტალის ქირურგიულ განყოფილებას. 1944 წლიდან გარდაცვალებამდე საქართველოს გინეკოლოგთა საზოგადოების ტავჯდომარეა, 1967 წელს აირჩიეს ქალის კიბოს წინააღმდეგ მებრძოლ სამედიცინო საზოგადოების მსოფლიო ასოციაციის ეროვნულ პრეზიდენტად, 1969 წელს კი სსრ კავშირის ჯანდაცვის სამინისტროს სამშობიარო დახმარების კომისიის საპატიო წევრად.

დაჯილდოვებული იყო ლენინის ორი ორდენით, ოქტომბრის რევოლუციის, „საპატიო ნიშნის“ ორდენებითა და მედლებით. დაკრძალულიამწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა დიდუბის პანთეონში.

ლიტერატურა

·         ზ. ბაბუნაშვილი, თ. ნოზაძე, „მამულიშვილთა სავანე“, თბ., 1994

Continue Reading